Gescheld op school vraagt om meelevendheid, en niet om straf en regels

Dit artikel is ook te lezen in het Nederlands Dagblad 30/4/2025.

Opinie

Om een school te veranderen, moet je beginnen bij de taal. Sjors van der Kraan geeft regelmatig gastlessen over de kracht van woorden. Hij legt uit hoe je in de klas bewustwording kunt creëren.

In het Nederlands Dagblad van donderdag 17 april stond boven een artikel over burgerschapsonderwijs: ‘Kinderen hebben beter onderwijs nodig. Wie grijpt in als er wordt gescholden?’ Maar het direct aanspreken van leerlingen en studenten op hun woorden en hun gedrag, is veelal een vorm van symptoombestrijding.
Waarom gebruikt een leerling/student bepaalde woorden? Wat speelt er zich af in zijn hoofd, in zijn leven? Welke informatie neemt hij of zij tot zich? Waar, wanneer en op welke wijze willen we dit gedrag, de gebruikte woorden effectief en met succes aan de orde stellen?
 
Meerdere keren per week geef ik gastlessen binnen het voortgezet onderwijs en MBO aan leerlingen en studenten over de kracht en impact van woorden. Het gaat hier dus over kwetsende, beledigende, polariserende, vernederende, discriminerende en racistische uitlatingen richting individuen of groepen.

Woorden uitpakken
Het belangrijkste doel bij de bespreking van de kracht van woorden is, bewustwording. Dat is een eerste van een aantal onmisbare stappen. Wat is de inhoud van woorden? Pak ze uit. Tijdens één van mijn gastlessen vroeg ik de klas een woord te noemen waarin veel negatieve of positieve kracht zit.
Een leerling noemde de woorden ‘val dood’. Daarop vroeg ik hem om het woord voor ons ‘uit te pakken’. Hij vertelde dat zijn vader tijdens zijn werk door een val van grote hoogte dodelijk was verongelukt. Hij maakte met dit verhaal aan zijn klasgenoten duidelijk dat dit woord een ‘gezicht’ heeft, zijn vader!
Tijdens het uitpakken werd hij opnieuw emotioneel. Hij gaf aan dat als een ander de woorden ‘val dood’ in zijn buurt gebruikte, hij gevoelens kreeg van: boosheid, verdriet en gemis. Wat deze woorden voor effect op hem hebben is dus overduidelijk. Mijn vraag aan de klas is dan steevast: ‘Hoe kunnen we voorkomen dat we hem hiermee kwetsen?’ Het antwoord laat zich raden!


Mijn advies als reactie op het artikel over burgerschapsonderwijs (ND, 17 april) is: zet op de gangen en in de aula als docenten je oren open en houd een wacht voor je mond. Luister goed wat leerlingen en studenten eruit kramen, bespreek dit als collega’s met elkaar en creëer hiervan lesmateriaal in de stijl van het gesprek hierboven.
De Nederlandse schrijfster Hella. S. Haasse heeft ooit geschreven: ‘Taal is de uitdrukking van cultuur, zonder goed onderhoud van de taal verschraalt het denken.’ Of zoals George Orwell het ooit zei: ‘Als denken de taal kan bederven, kan de taal ook het denken bederven.’
Denken, kijken, spreken en handelen. Een prachtige didactische en pedagogische kapstok om onze burgerschapslessen aan op te hangen. Woorden uit de abstractie halen en existentieel maken, een gezicht geven. Mensen en stemmen een gezicht geven. Wat diffuus is helder maken. Wat in het donker schuilt, in het licht zetten.
Het gaat in de eerste plaats om bewogenheid en meelevendheid. Dat is urgenter dan handhaving via straf, regels en verboden.

Auteur: Sjors van der Kraan gastdocent VO/MBO en trainer KlasseTaal